در دروان گذشته، ساروج از اهمیت خاصی برخوردار بوده و جهت ساختن حوض ، پل، آب انبار، برکه گرمابه و بنای خانه و سد کاربرد داشته‌است. ساروج یکی از مصالح قدیمی مصرف شده در ایران و بعضی کشورهای کنارهٔ خلیج فارس می‌باشد که تاریخ شروع کاربرد دقیق آن را نمی‌توان حدس زد، ولی نمونه‌هایی ۷۰۰ ساله از ساروج هم‌اکنون در نقاط مختلف ایران یافت می‌شوند.

از کشورهای دیگری که ردپایی از ساروج در آن یافت می‌شود، کشور عمان و همچنین کشور یمن است. در دانشگاه‌های کشور عمان، به ساروج به عنوان یک ملات نگریسته می‌شود – در دانشگاه «سلطان قابوس»، در کشور عمان- و حتی مقاله‌هایی نیز در این زمینه ارائه گردیده‌است. آخرین باری که در ایران از ساروج استفاده شده حدود هشتاد سال قبل و در ابتدای دوره پهلوی بوده که از این تاریخ به بعد این ملات کلا به فراموشی سپرده شده و از صحنه معماری ایران حذف گردیده‌است و فقط در کتب مصالح به آن اشاره شده‌است. در افغانستان هم اکنون از این ملات استفاده می‌شود.
برای مثال در سال ۱۳۸۴ برای تعمیر و بازسازی باغ بابر در کابل هنگام ساخت حوضچه و آب نمای پلکانی از ساروج استفاده شده‌است. برای این منظور بر محیط دایرهای به قطر ۱۰ متر مربع چاله‌ای به پهنای نیم متر و عمق نیم متر کنده و داخل آن مصالح لازم شامل خاکستر، آهک، ماسه ریز،خاک سرخ و آب ریخته و سپس چرخ سنگی (مشابه لاستیک خودرو در نظر بگیرید)که توسط چند نفر با طناب کشیده و داخل گودال نیم متری چرخانده می‌شد و یک نفر پس از عبور چرخ سنگی مصالح کوبیده شده را با بیل زیر و رو می‌کرد تا دو باره چرخ سنگی از روی آن بگذرد و به این ترتیب مدت زیادی ملات ورز داده می‌شد.
سپس ملات آماده در محل آن استفاده و روی آن گونی خیس می‌انداختند. استاد کاران افغان معتقد بودند این ملات از سیمان محکم تر است.آنها با وجود در دسترس بودن سیمان برای ساخت حوض آب با زحمت زباد تهیه ساروج را برگزیده‌اند.
ساروج مخلوطی است ازآهک وخاکستر است که آنرا با گل و آب مخلوط می‌کنند و بعد از اینکه خشک شد آن را در کوره آتشین می‌سوزانند تا اینکه به ساروج تبدیل شود، وبعداً آن را نرم می‌کنند یا با پتک کوبیده و یا سنگ آسیاب را بروی آن می‌چرخانند که نرم شود، خاکستر در آب به مرور جذب ایندرید کربنیک میشود و آهکش بصورت سنگ آهک که محکم وپایدار است در میاید.
ساروج با توجه به خاصیت اصلی آن یعنی نفوذپذیری بسیار اندک به عنوان روکش در سازه‌هایی که در تماس مستقیم با آب بوده‌اند مانند آب‌انبارها ، حوضها ، حمامها و … مورد استفاده قرار گرفته است.

سنگ ساروج
ساروج با توجه به نحوه اجرای آن از سطحی بسیار بسیار صاف و براق برخورداراست که این امر باعث استفاده از آن در امر تزئینات ساختمان گردیده است. لازم به ذکر است که تا کنون هیچ استفاده سازه‌ای از ساروج نشده است. شما می توانید از مواد منبسط شونده مانند کتراک استفاده نمائید این مواد در هنگامی که با آب سرد مخلوط می گردند و به شکل ملاطی درون چالهایی که به همین منظور در سنگ ایجاد شده اند ، ریخته می شوند ، با گذشت زمان اندک منبسط شده و موجب شکستن سنگ می گردند ، قابلیت انبساط این گونه مواد به حدی است که می توانند فشاری معادل ۵۰۰ Kg/Cm۲ و یا ۵ Mpa بر دیواره های چال وارد نمایند . این میزان فشار می تواند بلوک سنگ و یا بلوک سیمان را بدون ایجاد آلودگی صوتی و زیست محیطی و بدون آموزش نیروی متخصص از توده آن جدا نماید.
بدنه اصلی ساروج از ترکیب آهک با سیلیس فعال شکل می‌گیرد. نکته مهم در اینجا فعال بودن سیلیس می‌باشد که به سیلیس آمورف یا بی‌شکل معروف است چرا که ساختمان آن بلوری نمی‌باشد.
در گذشته برای تامین سیلیس از خاکستری که در محل با سوزاندن فضولات حیوانی حاصل می‌شد استفاده می‌کردند که امروزه می‌توان از جایگزینهایی مانند سیلکافوم (میکروسیلیس) استفاده کرد.

سنگ ساروج
یکی از معایب اصلی ساروج خاصیت کاهش حجم آن می‌باشد که با توجه به کاربرد ساروج در امر پوشش ، این خاصیت باعث ترک خوردگی در سطح و در نتیجه ایجاد اختلال در نقش اصلی آن یعنی نفوذناپذیر کردن سطح می‌شود. برای کاهش اثرات این خاصیت مخرب، در گذشته از الیاف طبیعی که شامل الیاف گیاهی مانند لوئی که از نوعی نی بدست می‌آمده و همچنین الیاف حیوانی مانند پشم بز و شتر و یا گاهی موی سر انسان ، استفاده می‌شده است. امروزه می‌توان از الیاف مصنوعی مانند الیاف پلیمری ، فلزی و یا شیشه‌ای بجای الیاف مصنوعی استفاده کرد. در بعضی مواقع که مواد اصلی تشکیل دهنده ساروج کمیاب بوده و یا گاهی برای بدست آوردن ساروجهایی با خاصیتهای مختلف از ماسه ریز دانه استفاده می‌شده است ولی این ماسه کارآیی ملات را پایین می‌آورده که برای جبران آن از خاک رس استفاده می‌شده است. گاهی مواد افزودنی خاصی مانند تخم مرغ به ساروج اضافه می‌شده که فقط باید با آزمایش اثرات دقیق آن را تعیین نمود.

سنگ ساروج
ساروج یکی از ملاتهای سنتی ایران است که در دسته ملاتهای آبی می باشد. در نتیجه در محلهایی کاربرد داشته که با آب و رطوبت سر و کاردارد و بخاطر نفوذ ناپذیری بالای آن مورد توجه بسیار بوده است. با بررسی بناهای بجا مانده از ساروج و عمر بناهای ساروجی مشخص شده است که این مصالح با شرایط جوی ایران و حتی کل خاورمیانه سازگاری کامل داشته است، همچنین پس از انجام تحقیقات آزمایشگاهی برروی ساروج مشخص شد که با وجود مقدار مناسب آهک، خاک رس و خاکستر بادی به مقاومت مشخصی میل خواهد نمود و باقی ماندن مواد اضافی واکنش نیافته در داخل ملات (خاکستر بادی و خاک رس) تاثیر منفی چندانی درمقاومت فشاری نهایی ملات نخواهد داشت. ملات ساروج بسیاردیرگیر میباشد و استفاده از افزودنی در ملات ساروج مقاومت اولیه ملات را تا چند برابر بالا می برد و به این ترتیب میتوان در روزهای اولیه انتظار مقاومت بیشتری از ملات ساروج را داشت. با بررسی های انجام شده میتوان نتیجه گیری کرد که این ملات جایگزین مناسبی برای موارد استفاده سیمان که مقاومت پائین و نفوذ پذیری کم مد نظر است، مانند کانال های انتقال آب می باشد . سیمان در کشور های صنعتی دنیا مصالحی استراتژیک شناخته شده و برای موارد خاص از آن بهره گرفته می شود و از آنجا که در کشور ما هر ساله مصرف سیمان رو به فزونی است که بخش قابل توجهی از آن قابل جایگزینی با مصالح سازگار با محیط زیست و ارزان تر است که باعث صرفه جویی در منابع ملی می شود امید است با توجه و به کار گیری این روش و دیگر روش های سازگار با محیط زیست شاهد گسترش هر چه بیشتر سازندگی و آبادانی پایدار در کشور پهناورمان باشیم.